René Vidal, A Brut Secret.

« Ce sont des notes de montagnes
jetées d’écho en écho pour  retentir
du bord d’un torrent au bord opposé »
(Chateaubriand)

            De quand en quand, René Vidal que puja tau cèu. Que’s pren las distàncias dab lo monde d’en baish e que demora atau sus las cimas, lo cap dens los crums tà gahar ‘nòtas de montanha, ahronçadas de reclam en reclam’.
            Mei tard, ua longa pausa après, quand la briaguèra e l’embevedader deus soms l’an deishat, quand la vita-vitanta s’a tornat préner los drets e que los soviers mancan de capvirar dens lo desbromb, que torna partir, solet, tà la recèrca deu temps pergut.
            Alavetz, a la hita deu conscient e de l’inconscient, que s’empeuta los pas dens las mèrcas enqüèra frescas de la memòria, en utilizar per solas presas sonque las soas nòtas de montanha qu’a amassat dab paciéncia com calhabets blancs tà s’arretrobar lo camin. Atau, que’s deisha eslissar tà baishar en cordada enter las parets vertiginosas de l’atelièr son.

            Tà non pas rómper l’encantament, René que s’a pres suenh d’amassar, in situ, tròç d’èrba, d’arradit, plumalhons d’auseth, pèths d’arbo : materiaus shens prètz, causits dab minucia per’mor deu lor poder evocatòri, raubats a la montanha com lo huec de l’Olimpe panat per Prometea. Aqueth gèste d’apropriacion, digne deu Doctor Faust qui lhevaré sang e saba tà tornar balhar vita e un joenèr eternau aus soviers, n’a pas d’aute objectiu que de tornar miar un drin d’aulor e de sabor de capsús, tà reviscolar lo monde de capvath. Mes que cau totun plan arretiéner las soas impressions de montanha, voladissas per definicion. Alavetz, René que confecciona caishas o relicaris, tot en volume e en color, qui pòden avitar la memòria d’ua gràcia obtienguda. Mes delà de la loa seduccion gaujosa, aqueras sòrtas de viroletas qui s’averén pergut lo nòrd e estangat lo temps, que guardan, dens lor ieratisme d’estatua votiva, ua impression de sacrat. Bissè qu’ei per’mor qu’evòcan aqueths trofèus d’armas auherits a las divinitats anticas peus guerrièrs victoriós, o enqüèra aquestes ex-votos e oratòris que trobaram, mei tard, suus lòcs de pelerinatge. René Vidal qu’ei atau aqueth pelerin de la montanha qui crea hèra d’objèctes magics tà desensabatar las paurs e tots los broishamis qu’exerça sus eth l’embelinament de las granas cimas.
            René que’s torna har la montanha com vòu. Que s’i hica las penas e las jòias, que s’i bota los sauneis, que i hica la soa quita istòria. Procedint per analogias, per impregnacion, per reclam o per trasmutacion, la soa òbra camaleon que pòt semblar ermetica per’mor que’s refera a ua mitologia personau, mes tanben familièra, per’mor que remanda a ua cultura universau. Ubèrta aus quate vents, influençada per totas las situacions, tots los encontres e las filiacions que beu com ua esponja, que los pòt assimilar e destillar segon ua estetica plan personau.
            Delà de l’anar plegadís, feminin e descopat, cada escultura que’s descobreish, tròç a tròç, chic a chic, a l’encontre de cheminejas, de borrolhs, d’olas o de gorgs e segon un movement de pujada qui n’ei pas shens har pensar a lo de l’escalada. Que’n resulta un objècte ibride, d’ua poesia meilèu barròca, peu quau la natura e l’artifici, l’afect e l‘intellect, que s’i liuran ua guèrra intestina. Quauques elements bruts, austères e monolites com un malh que s’opausan a d’autes mei complèxes e labirintics qui aiman mei seguir lo caminament deus torns e cutorns de la pensada. Aqueste exercici d’equilibri de las fòrças que’s compleish dens ua composicion hèra grafica e com suspenuda. Dab l’audàcia e la precision d’un dançaire de còrda qui desfida las leis de la pesantor, René Vidal que s’aventura sus la cantèra de las galihòrças, sonque tà provocar la Natura. Atau, dab l’ajuda de camas e de hius a plomb qui’u serven d’emparas, que lança dens l’espaci la linha de las crestas qui’s descopa dens lo cèu.
            Tà d’autas composicions orisontaus qui’s desplegan com los panèus d’un retaule o qui s’obreishen com la maleta de Marcel Duchamp, René que’s compartimenta las caishas de malícia. En entomologista deus hèra bons, que’s classa las emocions, que las fracciona en registres, que las estruça dens tiretas com secrets de familha. Mes tostemps, qu’encastra lo còs deu delicte : la pèira - testimònia que s’a tornat de cadua de las soas escapadas, la pròva per l’absurde qui acredita los sons sauneis e a l’entorn de la quau tot s’organiza, un drin com ua pèira filosofala qui cambia en aur tot çò qui l’entorneja.
            Com l’ac a preconizat Joseph Beuys : ‘L’homme doit être à nouveau en contact avec les choses au-dessous de lui, animaux, plantes et nature, et celles au-dessus, anges et esprits’. Junhet enter l’inaccessibilitat de las nèus eternaus e lo prosaïsme deu camin de las vacas, las installacions de René Vidal que viatjan dens un espaci poetic qui n’ei pas copat de las realitats de la vita, e donc de l’art. Sovent, qu’arrebomban,per associacion de mots, d’ideas e d’imatges, en tornar visitar las ceramicas policròmas de Gaudi, las hustas pintradas de Louise Nevelson, los ‘shadow boxes’ de Joseph Cornell...las damisèlas picassianas d’Ansabèra. D’un biais mensh literau, qu’ei la ‘pasta’ Navèth realista qu’arretrobam dens aqueste mescladís hèit de pièlas e d’objèctes de recuperacion, dab en mei l’utilizacion deus filtres de cafè usats, estonants filtres magics qu’Arman non renegaré pas. O tanben, qu’ei enqüèra l’estetica hòla e dançanta de Niki de Saint Phalle que tornam trobar dens aquestas esculturas gaujosas qui s’escaden a har vàder comunicativa la lor ingenuitat. Fin finala, aqueste biais de ‘har art en tot caminar’ e aqueste principi ‘d’intervencion doça’ sus la natura, que hèn pensar a Richard Long qui eth medish declarava : ‘les montagnes et les galeries sont, au même titre, chacune à leur manière, extrêmes, neutres, sans confusion ; ce sont des bons endroits pour travailler’.
            Mes delà deu concèpte,lo tribalh de René Vidal que perpausa abans tot ua òbra de plastician qui balha sens a la matèria. Amorós de la husta dab qué e’s hèn los esclòps, deus materiaus variat dont espleita las ressorsas esconudas, deu ‘beròi mestièr’, artisanau, abille e rasonat,qu’òbra purmèr en escultar tà balhar a la montanha las colors de la vita.

            En 1916, Marcel Duchamp que perpausava ua òbra en forma d’enigma, compausada d’ua pelòta de ficèla de las bèras dens la quau avèva hicat un objècte conegut d’eth solet, ua sòrta de gri-grí qui remuda quand lo segotívam. La pèça que’s titolava ‘A Bruit Secret’. Las esculturas de René Vidal que’s situeishen dens lo medish registre ; dens aqueths ready-made poetizats - Duchamp que disèva ‘assistés’- qui convòcan en un medish gèste, l’ordinari e lo sublime, l’intime e l’universau, la vita-vitanta e lo mistèri.

 Dominique DUSSOL

Arrevirat per C. Cambloncq dab l'ajuda de P. Biu.
Traduit par Christelle Cambloncq avec l'aide de Philippe Biu.

français    anglais    basque